HEIÐARLEIKI, VIRÐING og RÉTTLÆTI

Ég átti þess kost í gær að sitja Þjóðfundinn 2009 og vera lóðs á borði B22.

Þessi atburður hafði mikil áhrif á mig og ég er viss um að hann snart flesta sem þarna voru. Á fundinn komu 1500 þátttakendur flestir valdir með slembiúrtaki úr þjóðskrá en einnig forsvarsmenn valdastoða innan þjóðfélagsins. Ég hafði örlitlar áhyggjur af þessari blöndu að hinn almenni Jón Jónsson og hin almenna Jóna Jónsdóttir yrði kveðin í kútinn af atvinnufólkinu í þrætupólitíkinni. Vissulega var það reynt þó flestir sýndu karakter. Aðferðafræðin sem notuð var við borðin 162, sem hvert var skipað 9 þátttakendum, var þó þannig að hún tryggði sem best jafnræði.

Fyrst var leitað eftir gildum. Allir þátttakendur skrifuðu þau gildi sem þau vildu að væru ráðandi í íslensku samfélagi. Rétt í þann mund sem vinnan var að fara af stað kom kvennakór inn í salinn og gekk um á milli borða og söng ættjarðarlag. Söngurinn var fallegur og hrífandi og sló skemmtilegan samhljóm í brjóstum þátttakenda.

það kom mér á óvart hvað fólkið var vinnusamt. Það einbeitti sér að því að skrifa á miðana og dauðaþögn ríkti í salnum. Fólkið var komið til þess að leggja sitt af mörkum til að hefja framtíðina. Að þessu loknu var farinn hringur eftir hring um borðið þar sem hver og einn lagði fram eitt gildi í einu og um þau spruttu umræður. HEIÐARLEIKI kom fyrstur og ég sá að flestir höfðu skrifað sama orð á miða hjá sér. Að lokum voru komnir tugir miðar á borðið og hver og einn kaus þrjá miða og þau þrjú atkvæðaflestu urðu gildi borðsins. Fljótlega var búið að fá fram gildi fundarins, HEIÐARLEIKI, VIRÐING og RÉTTLÆTI.

Vissulega má segja sem svo að þessi gildi endurspegli líðan fólks eftir síðustu ár. Hitt ber á að líta að öll eru þau líka klassísk. Réttlæti er til að mynda ein af fjórum megindyggðum Platons.

Þá kom að því að vinna að því að skilgreina meginstoðir samfélagsins. Ég hygg að þá hafi komið uggur að ýmsum frammámönnunum að tillögur voru lagðar fram og síðan var kosið um þær án þess að málið væri "rætt til hlítar". Hver og einn gekk út frá sinni eigin sannfæringu. Það má vissulega spyrja sig hvað sé sannara en sannfæring fólks.

Tvisvar á fundinum kusu þátttakendur málaflokka og hugmyndir og tvisvar mótaði hópurinn tuttugu orða lýsingu á niðurstöðum sínum. Við á borði B22 fengum umfjöllunarefnið FJÖLSKYLDAN, en fundurinn komst réttilega að því að einn af hornsteinum samfélagsins er einmitt FJÖLSKYLDAN. Eftir nokkra vinnu var setningin mótuð. Ef frá eru skilin börnin mín þá hef ég sjaldan verið stoltari af vinnu samverkamanna. Setningin var svona:

SAMFÉLAGIÐ STANDI VÖRÐ UM FJÖLSKYLDUNA OG HEIMILIN MEÐ ÁHERSLU Á ÖRUGGA RÉTTARSTÖÐU, FJÁRMÁL HEIMILANNA, SVEIGJANLEGAN VINNUTÍMA OG TENGSL KYNSLÓÐA (STÓRFJÖLSKYLDUNA).  

Að loknum fundinum var tilfinningin góð. Eitthvað gott hafði gerst. Jafnvel einstakur atburður. Afurð fundarins varð til án átaka og með lýðræðislegum hætti. Það var enginn sem sigraði annan. Það var einginn meirihluti eða minnihluti. Það var engin stjórn eða stjórnarandstaða. Það var fólkið í landinu sem vann sem einn maður að ákveðnu takmarki og ég trúi því að flestir hafi farið til baka ánægðir með afraksturinn. Ég þakka því góða fólki sem kom að borði B22 og vann að miklum heilindum og atorku.

Ein stór spurning vaknaði: Er hér komin ný leið til þess að móta stefnu í þjóðfélaginu, stefnu sem hið þrískipta ríkisvald verður að taka tillit til?

Persónulegt uppgjör - horft til framtíðar

Hvað viljum við Íslendingar vera?
Það hefur verið erfitt að vega og meta ástandið í fjármálum þjóðarinnar undanfarna mánuði vegna skorts á upplýsingum. Á hverjum degi hafa komið fram misvísandi yfirlýsingar frá hagfræðingum við ýmsa merka skóla Nú er rykið eitthvað að setjast en mér er að verða ljóst að vandamálið er ekki hagfræðilegt. Það ristir mun dýpra. 

Ríkisstjórnin hefur reynt að halda aðgreindri aðstoðinni frá IMF annars vegar og deilna vegna Icesave og annarra innlánsreikninga íslensku bankanna í útlöndum. Sú röksemdafærsla stenst ekki pólitískt.

Atgangur íslensku bankanna hefur verið svo tengdur nafninu Ísland að þó svo við viljum líta á málið sem vandamál banka sem eru einkahlutafélög og með takmarkaða ábyrgð þá stenst það ekki. Erlendir ráðamenn hafa einnig verið duglegir að tvinna þetta tvennt saman og hafa að sjálfsögðu íslensku neyðarlögin sem vopn í höndunum. Vandamál er því vandamál Íslands og íslensku þjóðarinnar allrar.

Fólk er lengi að fyrirgefa tapaðan einkasparnað. Það tekur ekki eitt ár eða tvö heldur mannsaldur og nafn Íslands er nátengt þeirri hugsun. Hatrið á Íslandi sem spretta mun í kjölfar tapsins er ekki bundið við lögfræði, hagfræði eða pólitík. Það er einfaldlega bundið því að fólk átti pening í banka. Íslendingar hirtu þennan pening og neituðu að borga hann til baka. Svo einfalt er það.

Nú spyr ég þann sem þetta les. Vill hann sem íslendingur ganga um Oxford stræti í London eða Strikið í Kaupmannahöfn. Vill hann njóta gestrisni Hollendinga og njóta þýsku Alpanna hugsandi það að í þessum löndum eru fullt af fólki sem hata Íslendinga vegna þess að þeir stóðu ekki við skuldbindingar sínar. Þeir tóku við peningum og borguðu þá ekki aftur. Ég svara NEI. Ég vil geta eftir fimm eða tíu ár farið um Evrópu og hugsað: Við fórum djúpt en við stóðum við allar okkar skuldbindingar.

Að sjálfsögðu eigum við að láta alla sparifjáreigendur í íslensku bönkunum sitja við sama borð! Með þeim hætti einum getum við hreinsað nafn þjóðarinnar og nafn landsins og haldið reisn okkar. Nú kann einhver að spyrja hvernig það sé hægt.

Ég hlustaði á Björgúlf Guðmundsson í kastljósi í gær. Hann fullyrðir að eignir gamla Landsbankans standi undir þessum greiðslum. Sú skoðun kemur heim og saman við upplýsingar annars staðar. Auðvitað hafa þessar eignir fallið verulega í verði en það hafa engar aðrar upplýsingar komið fram sem hönd er á festandi. Eitthvað mun þó lenda á íslenskum skattgreiðendum.

Hvernig hafa forsvarsmenn okkar staðið sig?
Útrásarvíkingarnir, sem fengu banka í hendurnar bjuggu meðvitað til stærstu eignarbólu sem dæmi eru um og notuðu þá "eign" sem myndaðist við það til að lána sjálfum sér pening. Þann pening notuðu þeir til að stækka bóluna og sölsa meira undir sig. Getum við verið sammála um það að þessir menn hafi brugðist?

Bankarnir þurftu að dæla fé inn í bóluna og styðja við viðleitni útrásarvíkinganna (eigendanna) að blása út bóluna. Þeir stóðu sig vel í því. Þeir soguðu að sér sparifé landsmanna og sparifé frá Englandi, Hollandi, Norðurlöndum, Þýskalandi og víðar. Þeir gátu boðið háa vexti því bólan sogaði til sín fjármagn og lofaði góðu. Þegar mesta fjármálakrísa seinni tíma gekk yfir sprakk bólan. Bankarnir voru orðnir það stórir að bakland þeirra gat ekki stutt við þá. Það áttu yfirstjórnendur bankanna að vita. Getum við ekki verið sammála um að þeir hafi brugðist?

Seðlabanki og fjármálaeftirlit áttu að hafa eftirlit með bönkunum og vera bakhjarl bankanna. Í skjóli þeirra fengu bankarnir að stækka umfram allt sem skynsamt getur talist. Engar upplýsingar eru til um að þeir hafi slegið á hendur bankanna. Hafa þessar stofnanir ekki brugðist?

Ríkisstjórnin hlustaði ekki á bjöllurnar. Ótal merki voru um að ástandið væri óeðlilegt. Merki sem yfirstjórnendur landsins hefðu átt að vita af og bregðast við. Það var ekki gert fyrr en á síðustu stundu. Mér sýnist að skoðanakannanir bendi til að fólk telji ríkisstjórnina hafa brugðist í þessu efni.

Alþingi setti þær leikreglur sem notaðar eru í þjóðfélaginu. Alþingi og alþingismenn eiga að sjá lengst allra fram á veginn. Á Alþingi á að veljast fólk sem hefur framtíðarsýn og gáfur til að móta reglurnar, setja landslagið. Það virðist ekki hafa verið gert. Evróputilskipun virðist hafa farið í gegn án þess að Alþingismenn huguðu að litlu Íslandi og sæju til þess að Seðlabanki væri sá öryggisventill sem hann á að vera. Er rétt að segja að Alþingismenn hafi brugðist? Brugðust ekki kjósendur? Höfðu kannski kjósendur ekki úr öðru að velja?

Hvað þarf að gera?

1. Við þurfum að einhenda okkur í það að fá óháða aðila t.d. aðila í Evrópu eða utan Evrópu sem á ekki hagsmuni að gæta til að miðla málum milli Íslenskra stjórnvalda og ríkja sem eiga hagsmuni að gæta og þar þurfum við Íslendingar að kannast við skyldur okkar. Við eigum að fá svigrúm til að gera eins mikið úr eignum bankanna og kostur er t.d. með því að fá lán frá viðkomandi þjóðum í upphafi.

2. Við eigum strax að gefa sterkleg skilaboð út til þeirra sem tapað hafa sparifé sínu að við ætlum að gera allt sem í okkar valdi er til að standa við skuldbindingar okkar þannig að enginn eigi að þurfa um sárt að bind. Þessi skilaboð eiga að koma beint frá Íslandi og beint frá íslenskum aðilum. Þessi skilaboð þurfa að vera sterk og þau þurfa að vera sönn.

3. Hvað sem hverjum finnst eða kann að hafa álitið þá er aðeins ein leið til núna. Við verðum að sækja um aðild að Evrópusambandinu. Þetta er leið sem aldrei hefur hugnast mér en það er þó betra að vera í öruggu skjóli Evrópusambandsins en að vera á lítilli kænu lengst út á Atlandshafi þar sem enginn virðist kunna að róa.

4. Við eigum að taka upp Evru eins fljótt og auðið er. Krónan sem dugað hefur okkur í næstum hundrað ár hefur skilað hlutverki sínu. Það var gott að geta notað krónu þegar við höfðum aðeins fiskinn í sjónum til að lifa á og hægt var að nota gengisflökt til að stilla hagkerfið eftir því hvernig gaf og hvaða verð fékkst fyrir fiskinn. Þannig gátum til að mynda komist hjá atvinnuleysi. Nú er sá tími liðinn. Erlend viðskipti er grundvöllur þjóðfélagsins. Skiljum við krónuna með þakklæti.

5. Við þurfum að rýma til í stofnunum sem sofið hafa á verðinum.

6. Við þurfum að rannsaka "útrásarævintýrið". Þá er ég ekki að tala um kattaþvott eða smárannsókn. Alþingi þarf að setja á stofn rannsóknarnefndir eins og til stendur að fá þeim þau völd sem þarf. Í þessar nefndir þarf að velja fólk sem í hjarta sínu hefur þrá til að fá fram sannleikann. Þarna er engin þörf á fólki sem vill stinga hníf í bak pólitískra andstæðinga eða baða sjálfan sig í sviðsljósinu á kostnað annarra. Alþingi þarf að styðja vel við þessa rannsókn með lagasetningu ef þörf krefur. Bankaleynd á að afnema ef með þarf. Alþingi þarf að hafa getu til að hnýsast í þau veski sem mögulega hafa að geyma leifar af sparnaði annarra.

7. Stórefla þarf getu saksóknara og skattrannsóknarstjóra til að rannsaka öll mál sem snúa að eignamyndun og tekjumyndun innan "útrásarfyrirtækjanna". Þar þarf að lyfta hverjum steini. Persónuleg neysla einstaklinga á kostnað þessara fyrirtækja á að skattleggja. Hagnaður sem hefur orðið til með flóknum fjármagnshreyfingum á að skattleggja. Refsa þarf fyrir hugsanleg lögbrot.

8. Það þarf að fara fram endurskoðun bæði innan Samfylkingar og Sjálfstæðisflokks en að mínu viti eru þetta einu flokkarnir sem geta fleytt okkur inn í nýja tíma. Sérstaklega þarf Sjálfstæðisflokkurinn að líta í spegil. Hann þarf að komast út úr afneitunarstiginu og horfa til framtíðar. Þessir flokkar hafa örfáa mánuði til að taka til. Í vor á að kjósa! Ef ESB aðildarmenn komast til valda innan Sjálfstæðisflokks verður án efa sérframboð ESB andstæðinga - og öfugt. Það verður bara að hafa það. Það kæmi mér ekkert á óvart að Samfylkingin myndi leiða næstu ríkisstjórn. Það þarf bara að tryggja eitt. Að hægri flokkur með ESB aðild á stefnuskrá geti orðið samstarfsaðili Samfylkingar. Það væri slæmt ef Sjálfstæðisflokkur í afneitun eða Vinstri grænir kæmust í þá stjórn.

9. Setja þarf fram skýrar kröfur um eign okkar á fiskimiðunum. Þar þurfum við að halda vel á spilunum. Þetta hefur verið haldreipi þeirra sem hafa verið á móti aðild og með réttu. Samningsaðstaða okkar þarf að vera þannig að við getum hafnað aðild ef ekki nást nægilega góðir
samningar. Höfum það í huga að þrátt fyrir stjórnleysið hér þá höfum við þó getað komist hjá algjöru hruni fiskistofna síðustu áratugi. Sá árangur er sterkt tromp.

10. Við þurfum strax og hægt er að hefja kerfisbundna uppbyggingu atvinnuvega. Við skulum hafa það hugfast að í dag er vöruskiptajöfnuður hagstæður. Við flytjum meira út en við flytjum inn. Við eigum sterkan sjávarútveg, sterkan orkuiðnað, sterk útflutningsfyrirtæki og góða ferðaþjónustu. Menntun er góð og við eigum gott land til að byggja í. Við getum haldið áfram að vera "crazy Icelanders" en bara í hófi.

Við getum horft með bjartsýni fram á veginn. Komum okkur upp úr hjólfarinu sem leiddi okkur út í fenið. Stöndum við skuldbindingar okkar og spýtum í lófana. Framtíðin hefst í dag.

Áskorun til alþingismanna og kvenna

Það er Alþingis að setja almennar leikreglur hér á landi varðandi samskipti og viðskipti meðal manna. Alþingi bar því miður ekki gæfu til að setja almennar reglur um starfsemi bankana sem vörðu okkur skattgreiðendur nægilega vel gagnvart umsvifum og óráðsíu bankanna.

Nú virðist allt stefna í það að allir fjölmiðlar landsins að Ríkisútvarpinu frátöldu komist á eina hendi. Því skora ég á alþingismenn stjórnar og stjórnarandstöðu að einhenda sér i að tryggja frjálsa fjölmiðlun með því að setja reglur um dreift eignarhald á fjölmiðlum landsins. Hér er vissulega verk að vinna og boltinn er hjá ykkur. Þið þurfið því ekki að bíða nauðbeygð á hliðarlínunni. 

Þingmenn eins og afgreiðslufólk á kassa

Áskorun til Alþingismanna og kvenna

Alþingismenn úr röðum flokka í stjórn og stjórnarandstöðu kvörtuðu í dag yfir því að Alþingi biði á hliðarlínunni meðan framkvæmdavaldið berst við efnahagsástandið. Það er Alþingis að setja almennar leikreglur hér á landi varðandi samskipti og viðskipti meðal manna. Alþingi bar því miður ekki gæfu til að setja almennar reglur um starfsemi bankana sem vörðu okkur skattgreiðendur nægilega vel gagnvart umsvifum og óráðssíu bankanna.

Nú virðist allt stefna í það að allir fjölmiðlar landsins að Ríkisútvarpinu frátöldu komist á eina hendi. Því skora ég á alþingismenn stjórnar og stjórnarandstöðu að einhenda sér i að tryggja frjálsa fjölmiðlun með því að setja reglur um dreift eignarhald á fjölmiðlum landsins. Hér er vissulega verk að vinna og boltinn er hjá ykkur. Þið þurfið því ekki að bíða nauðbeygð á hliðarlínunni.